सूर्य चौधरी,
आजको दिन ३१ वर्षअघि उत्तर प्रदेशको अयोध्यामा रहेको १६ औं शताब्दीको बाबरी मस्जिदलाई हिन्दू राष्ट्रवादी भीडले निर्ममतापूर्वक भत्काएर भारतको इतिहासमा एउटा दुखद अध्यायको रूपमा चिनाएको थियो । पहिलो मुगल सम्राट बाबरको शासनकालमा बनेको मस्जिदको विनाशले व्यापक धार्मिक दंगा सुरु गर्यो जसले 2,000 भन्दा बढीको ज्यान लिएको थियो, जसले यसलाई 1947 मा भारतको स्वतन्त्रता पछिको सबैभन्दा खराब साम्प्रदायिक हिंसा बनायो। हिन्दू सर्वोच्चतावादी समूहहरू, विशेष गरी राष्ट्रिय स्वयंसेवक संघ र हिन्दू परिषद्ले मस्जिदको जग्गामा राम मन्दिर निर्माणका लागि दबाब दिने अवसरको फाइदा उठाएको छ । यो कदमले धार्मिक गल्ती रेखाहरूलाई अझ गहिरो बनायो, जसले भारतको सामाजिक संरचनामा स्थायी दरार सिर्जना गर्यो। भारतीय जनता पार्टीको जराहरू 1977 मा जनता पार्टीको गठनमा फेला पर्छन्, एक राजनीतिक एकीकरण जसमा जनता दल र भारतीय लोक दल समावेश थिए। यस राजनीतिक परिदृश्य भित्र, जनता पार्टीले 1980 मा भारतीय जनता पार्टीको जन्मको लागि जग प्रदान गर्यो। तथापि, यो लालकृष्ण आडवाणीको नेतृत्व र बाबरी मस्जिदको ध्वंसको वरपरका विवादास्पद घटनाहरू सम्म भएन जुन भाजपाले कब्जामा लिएको थियो। प्रमुखता।
बीजेपीको अग्रगामी जनता संघको प्रारम्भिक दिनहरू महत्त्वपूर्ण चुनावी आकर्षण हासिल गर्न संघर्षले चिन्हित थिए। राजनीतिक परिदृश्य गतिशील थियो, पार्टीले चुनौतिहरू र रूपान्तरणहरू नेभिगेट गर्दै। यही परिप्रेक्ष्यमा सन् १९७७ मा जनता संघले धेरै दलहरूसँग मिलेर जनता पार्टी बनाएको थियो। आन्तरिक विभाजनले जनता पार्टीको विघटनमा निम्त्यायो, जसले 1980 मा भारतीय जनता पार्टीको उदयको लागि मार्ग प्रशस्त गर्यो। बीजेपीले सुरुमा भोट र सीटहरूको हिसाबले उल्लेखनीय सफलता हासिल गर्न सकेन। भाजपाका लागि टर्निङ प्वाइन्ट लालकृष्ण आडवाणीको नेतृत्वमा आयो। रामजन्मभूमि आन्दोलन, विशेष गरी सन् १९९० मा रथयात्रामा उनको भूमिकाले देशको राजनीतिक गतिशीलतामा ठूलो परिवर्तन ल्यायो।
अक्टोबर 1990 मा आडवाणीको यात्रा अघि बढ्दै जाँदा धेरै शहरहरूले दुखद घटनाहरू देखे। अहमदाबादमा ४१ जनाको ज्यान गएको थियो भने जयपुर, जोधपुर, लखनऊ, दिल्ली, असम, पटना र हैदरावादले सामूहिक रूपमा ठूलो हताहतीको सामना गर्नुपरेको थियो। भागलपुर, बिहारमा मुस्लिमहरू विरुद्धको भयानक नरसंहारको साक्षी भयो, जसको परिणामस्वरूप कुल 960 मध्ये लगभग 900 मुस्लिमको मृत्यु भयो। अशान्ति जारी रह्यो, धेरै क्षेत्रहरूले लामो समयसम्म तनावको अनुभव गरे। अप्रिल र मे 1990 को बीचमा, कानपुरले 30 जनाको ज्यान लिने तीन दङ्गाहरू देखे, र मे देखि नोभेम्बर 1991 सम्म, वाराणसीले 50 भन्दा बढी हताहतहरू देखे। डिसेम्बर 6, 1992 मा बाबरी मस्जिदको कुख्यात विनाशले सूरतमा मुस्लिम विरोधी नरसंहार सुरु गर्यो, 200 जनाको ज्यान लियो, जसमा 95% मुस्लिम थिए। भोपालले पनि हिंसाको सामना गर्यो, जसको परिणामस्वरूप १ सय ४३ जनाको मृत्यु भयो। एकै साथ, बम्बई दंगाले 1,000 भन्दा बढी हताहत भयो, मुख्यतः मुस्लिमहरू।
आडवाणीले यात्राको बाटोमा कुनै दंगा नभएको दाबी गर्दै जिम्मेवारीबाट टाढिए। तर, राजनीतिक परिदृश्य नाटकीय रूपमा परिवर्तन भयो। 1991 को आम चुनावमा बीजेपीको भोट शेयर दोब्बर भयो, कुल मतको 20% र 120 सीटहरू प्राप्त गर्यो। बाबरी मस्जिद ध्वस्त भएपछि सन् १९९६ को चुनावमा भाजपाले १६१ सिट जितेको थियो।
आडवाणीको बाबरी मस्जिद विरोधी अभियानको संख्या आश्चर्यजनक थियो, 3,400 भन्दा बढीको ज्यान गएको थियो। भारतको इतिहासको यो डरलाग्दो अध्यायले बीजेपीलाई सत्ताको छेउमा पुर्यायो, अनगिन्ती जीवनको मूल्यमा आडवाणीको राजनीतिक सफलतालाई बलियो बनायो। नियोजित बाबरी मस्जिद विध्वंसमा करिब १,५०,००० कार सेवकहरूको संलग्नता र RSS, BJP र VHP का शीर्ष नेताहरूले मौन अनुमोदन जस्ता चिन्ताजनक खुलासाहरूले यस कथामा विचलित पार्ने तह थप्छन्। मलोय कृष्ण धरको “ओपन सेक्रेट्स” मा भत्काउने योजना भएको बैठकलाई सुरक्षा प्रदान गर्ने दावीले घटनाको जटिल जाललाई थप प्रकाश पार्छ।
2018 प्यू रिसर्च सेन्टरको विश्लेषण अनुसार, भारत 198 देशहरू मध्ये धार्मिक असहिष्णुताको लागि विश्वव्यापी रूपमा चौथो सबैभन्दा खराब देशको रूपमा स्थानमा छ। सन् १९९२ मा बाबरी मस्जिद भत्काइएका घटनाको व्यापक निन्दा भई अल्पसंख्यकहरूमाथि भारतको धार्मिक रूपमा उत्प्रेरित हिंसाको सन्दर्भमा अन्तर्राष्ट्रिय न्यायविद् र बुद्धिजीवीहरूको चिन्ता कायम छ। नोभेम्बर 2019 मा एक विवादास्पद निर्णयमा, भारतीय सर्वोच्च अदालतले हिन्दूहरूलाई ऐतिहासिक बाबरी मस्जिदको ठाउँमा मन्दिर निर्माण गर्न अनुमति दियो। चाखलाग्दो कुरा के छ भने, तत्कालीन प्रधानन्यायाधीश, न्यायमूर्ति रञ्जन गोगोईलाई पछि भाजपाको नेतृत्वमा रहेको भारत सरकारले भाजपाको प्रमुख वैचारिक प्रतिबद्धताहरू मध्ये एकको आधारमा फैसला सुनाउने पुरस्कारको रूपमा राज्यसभामा नियुक्त गरेको थियो। भारतको न्यायपालिकाले बाबरी मस्जिद ध्वस्त मुद्दामा आफ्नो निर्णयमा हिन्दुत्व विचारधारालाई प्राथमिकता दिएको देखिन्छ।
यसलाई न्यायको गर्भपतन बाहेक अरू केहि भनेर वर्णन गर्नु चुनौतीपूर्ण हुनेछ, विशेष गरी जब ऐतिहासिक मस्जिद भत्काउने घटनामा संलग्न आडवाणी जस्ता प्रमुख बीजेपी व्यक्तित्वहरूलाई भारतीय न्यायपालिकाले सफाइ दिएको थियो।
मिति 06 डिसेम्बरले बाबरी मस्जिद विध्वंसको वार्षिकोत्सव मात्र होइन तर डा बीआर अम्बेडकरको मृत्युको सम्झना पनि गर्दछ। आफ्नो पुस्तक “पाकिस्तान र भारतको विभाजन” मा अम्बेडकरले सावरकरको विभाजनवादी विचारधाराका खतराहरूबारे चेताउनी दिएका थिए। अम्बेडकरको सावधानीको प्रतिध्वनि बाबरी मस्जिद विध्वंसले सावरकरका विचारहरूको अभिव्यक्तिलाई मूर्त रूप दिँदै र भारतको एकताको लागि गहिरो नतिजाहरू निम्त्याएपछि एकदमै सान्दर्भिक भयो। यो घटनाले भारतको सामाजिक, राजनैतिक र साम्प्रदायिक परिदृश्यलाई गहिरो रूपमा प्रभाव पार्ने महत्त्वपूर्ण मोडको एक डरलाग्दो अनुस्मारकको रूपमा कार्य गर्दछ।
